İZMİR BASMANE GARI

İzmir Basmane semtinde yer alan Basmane Garı uzun yıllar tarihe şahitlik etmiş bir yapı. Demiryolu inşasına ilk kez İzmir’de 130 kilometrelik İzmir- Aydın hattı ile 1856 yılında başlanıldı. 1863’te 93 kilometrelik ikinci etap Basmane- Kasaba (Turgutlu) hattı inşaatına yapım imtiyazı verilen İngiliz SCR şirketi tarafından başlanıldı ve 1866’da işletmeye açıldı. Bu yol daha sonra 1872’de yapılan sözleşme ile Alaşehir’e kadar uzatıldı

Ünlü Fransız mimar Eiffel tarafından klasist tarzda tasarlanan Basmane Garı binası ise, Regie Generale adlı Fransız firma tarafından 1876 yılında inşa edildi. Bu bina yine aynı tarihlerde inşa edilen Fransa’da Lyon Gar binasının bir ikizi. Kesme taştan dikdörtgen planlı gar binasının orta bölümü üç katlı olup, burası istasyonun ana salonudur. Yapının üzeri kırma çatı ile örtülmüş, iki kenarın ortasına da, düz cephe görünümüne hareketlilik getiren üçgen alınlıklar yer alıyor. 1922’de büyük İzmir yangınında Basmane Garı da büyük hasar gördü ve 1926 yılı sonrasında TCDD’nin kurulması ile onarımdan geçti.

İzmir Alsancak Garı’nın binasını İngilizler’in, Basmane Garı’nın binasını da Fransızlar’ın inşa etmesiyle, iki farklı ülkenin mimari unsurları da İzmir’deki yapılara yansımaya başladı. Yirminci yüzyılın ilk yarısında Avrupa’daki gar binaların kentsel bir toplanma mekanı olarak değerlendiriliyordu; bu nedenle yapının da gösterişli olması önemliydi. Endüstrileşme ile kilise çanlarının yerini alan saat de insanların bir araya geldiği buluşma ya da vedalaşma yeri olan bu mekanın tamamlayıcı unsuru haline geldi. İzmir’in tarihi dokusunda önemli yeri olan Alsancak ve Basmane gar binaları da yıllar boyu İzmirlilerin buluşma yeri oldu. Gar binaları, ana durak ve ara durak özellikleri nedeniyle tipoloji olarak farklılık gösteriyor. Ara durakta gar binası, işlevsellik açısından demiryoluna paralel olarak konuşlanırken, istasyon son varış noktası ise farklı şekilde çözümlenir.

İngiltere ve Kıt’a Avrupası’ndaki Fransa, Almanya gibi birçok ülkede ara durak yaklaşımı uygulanır. Alsancak Garı’nda raylar binaya paralel uzanırken, Basmane Garı’nda raylar binaya dik konumda gelerek meydan ve peronu birbirinden ayırır. Alsancak’tan çıkıp Aydın ve Denizli üzerinden Eğirdir’e (Isparta) kadar uzanan demiryolu hattında, Alsancak garına benzeyen başka bir gar yapısı görmek mümkün değil. Aynı şekilde Basmane’den yola çıktığınızda, Bornova ve Karşıyaka banliyölerini aşarak Manisa ve Salihli’ye ulaşırken de istasyonların mimari tarzında farklılıklar görülebilir.