İZMİR ALSANCAK TREN GARI

Türkiye, demiryolu ile İngilizler tarafından inşa edilen İzmir-Aydın hattı ve başlagıç noktası olan Alsancak Garı ile tanıştı. Dikkat çekici bir mimariye sahip olan gar binası, İzmir’in tarihi dokusunun önemli bir parçası.

James Watt’ın ilk buharlı lokomotifi icat etmesinden 72, Liverpool-Manchester arasında dünyanın ilk demiryolunun açılmasından 26 yıl sonra, İzmir’de yaşayan İngiliz tüccar Robert Wilkin, İngiltere’deki ortakları ve Avam Kamarası üyesi William Jackson adına hareket ettiğini belirterek 11 Temmuz 1856’da Osmanlı Hükümeti’nden İzmir-Aydın demiryolu yapımı için imtiyaz talebinde bulunur.

İmtiyaz çok geçmeden 23 Eylül’de verilir. Böylece demiryolunun başlangıç noktası olan o dönemdeki adıyla “Punta” şimdiki adıyla “Alsancak Garı” inşasının yolu açılır. Ancak garın inşa edileceği arsa üzerinde mülkiyet sorunu çıkar. Aylar süren tartışma ve davalar, “Bu topraklardan demiryolu geçsin de isterse sırtımdan geçsin” diyen dönemin Osmanlı Sultanı II. Abdülhamit’in inisiyatifi ile çözülür ve nihayet Alsancak Garı’nın temeli 30 Ekim 1858’de atılır.

İzmir-Aydın demiryolu hattı Anadolu’da ve bugünkü Türkiye Cumhuriyeti topraklarında gerçekleştirilmiş ilk demiryolu hattı. Hat, o zamana kadar Osmanlı’nın görmediği ölçüde büyük yatırımı ve çağının en modern teknolojisini temsil ederken, İzmir’i Batı Anadolu’ya bağlamakla kalmıyor, ihraç edilen tarımsal ürünlerin değerini ve üretimini de artırıyordu.

Demiryolu hattı sayesinde tarım ürünleri ve bölgede yeni yeni işletilmeye başlanan madenler, İzmir Limanı’na yanaşmaya başlayan buharlı gemilere büyük miktarlarda ve daha çabuk yüklenerek ihraç ediliyordu. Hattın başlangıç noktası olarak Alsancak’ın seçilmesindeyse, bu bölgenin düz arazi yapısı ve sanayileşmiş olmasının payı büyük.

Alsancak Garı mimarisi

Ege ekonomisi için milat niteliği taşıyan İzmir-Aydın demiryolunda ilk tren 28 Aralık 1860’da çalışmaya başladı; hat daha sonra Denizli ve Eğirdir’e kadar uzatıldı. Öte yandan Basmane’den çıkıp Bornova ve Karşıyaka banliyölerini aşarak Manisa ve Salihli’ye ulaşan ikinci bir hat daha inşa edildi. Her iki hattın inşasının İzmir ve Ege Bölgesi mimarisine etkisi büyük oldu. Ancak demiryolu ve istasyon inşaatlarının uzun sürmesi hatlar üzerindeki gar binalarının farklı mimari stillere sahip olmasına neden oldu. Nitekim ne İzmir-Eğirdir, ne de Basmane-Salihli hattında Alsancak Garı’na benzer demiryolu istasyonu inşa edilmedi.

Dik çatılı Gotik tarzdaki Alsancak Garı’nın cephe mimarisinde aynı dönemde İngiltere’de var olan “tekrar canlandırmacı” (revivalist) eğilimlerin etkisi görülüyor. Alsancak Garı’nın raylar boyunca uzanan bir gar olmasının yanı sıra kilise, postane ve saat kulesi ile küçük bir İngiliz kasabasını andıran gar meydanına açılması da dönemin İngiliz demiryolu istasyonları konseptini yansıtıyor. Alsancak saat kulesi için ayrı bir parantez açmak gerekiyor… İzmir’in simgesi olan 1901 tarihli zarif Konak Saat Kulesi’nden 43 yıl daha yaşlı olan bu saat kulesi, zamanın değerini anlatan tipik bir sanayileşme dönemi eseri.

Deve trene karşı!

İzmir-Aydın demiryolunun inşasından kısa bir süre sonra 1867’de “Deveci İsyanı”na tanık olundu. Aydın’dan İzmir’e mal getirip-götüren deveciler, “Ray üzerinde giden hızlandırılmış develer”e karşı eylem başlattı. Zira demiryoluyla develerin dört günde taşıdığı mal üç saatte, mal bozulmadan ve kantarı 20 değil 14 kuruşa taşınıyordu. Deveciler demiryolu ilk etabının son noktası olan Kozpınar’da büyük gösteriler düzenledi. Eylemlerden kısa bir süre sonra Alsancak Garı yandı. Alsancak Garı iç mekan Fotoğraf: Melih İnanlı Cumhuriyet dönemi ve Alsancak Garı Alsancak Garı Cumhuriyet dönemine kadar Kurtuluş Savaşı’nda ve I. Dünya Savaşı’nda hizmet etti. Cumhuriyet döneminin demiryollarına ilişkin ilk önemli gelişmesi, 1923 yılında İzmir’de toplanan Birinci İzmir İktisat Kongresi’nde demiryollarını millileştirme kararı oldu. Bu karar doğrultusunda bütün mali güçlüklere rağmen, yabancı şirketlerden 1928-1938 yılları arasında demiryolları satın alınarak millileştirildi. İzmir’in ve Batı Anadolu’nun sosyal ve ekonomik gelişmesinde önemli rol oynayan İzmir-Aydın demiryolu işletmesinin millileştirilmesi ise 1935 yılında tamamlandı.

http://www.arkas.com.tr/pages/arkas_news/ocak_2008/haber8.html