Foresteros Sinagogu
Foresteros (Orahim) Sinagogu
Yapı, Tarihi Kemeraltı Çarşısı içinde 927 sokak no:75’de yer almaktadır. Foresteros (yabancılar) ve Orahim olarak da bilinen yapı, adından da anlaşılacağı gibi yabancı uyruklu Yahudiler tarafından inşa edilmiştir.
Foresteros Sinagogu doğusunda Talmud Tora (Hevra), kuzeyinde Algaze Sinagogu yer almaktadır. Batıdaki avlu duvarının bir kısmı ise Sinyora Sinagogu‘nun doğu duvarına bitişiktir. Günümüzde, sinagogun batı cephesinin üst kısmı yıkılmış, alt kesimi ise pencere seviyelerine kadar kapatılmıştır.
Batı cephesinde, biri giriş açıklığına dönüştürülmüş iki adet basık kemerli pencere ile iki adet dikdörtgen şekilli pencere ve bu cepheyi ortalayan yine belli bir seviyeye kadar kapatılmış, yuvarlak kemerli geniş bir açıklık yer almaktadır.Bu açıklıkların hepsi mermer sövelere sahiptir. Doğu duvarının üst kesiminde, dikdörtgen şekilli beş adet pencere, altta ise kuzeydoğu ve güneydoğu uçlarında basık kemerli birer pencere görülmektedir. Güney cephesinde beş tane altta, beş tanesi de üste yerleştirilmiş toplam 10 adet pencere mevcuttur. Bunlardan alttakiler basık kemerli, üsttekiler dikdörtgen şekillidir. Güney cephede dar bir koridor konumlanmıştır.
Foresteros Sinagogu, kare planlı bir ibadet kısmı ve batıda yer alan uzunlamasına “L” şekilli bir avludan oluşmaktadır. Batı cephesinin güney ucunda önceleri pencere olarak kullanılan, daha sonra kapıya dönüştürülen bir açıklıkla da ibadet alanına girilmektedir. Aynı cephenin kuzeybatı köşesi yıkıldığı için altlı üstlü birer pencere bugün ortadan kalkmıştır. Batı duvarında, kapı ile pencere arasında sivri kemerli bir niş yer almaktadır. Doğu duvarı üzerinde dikdörtgen şekilli bir niş yer almaktadır. Bu nişlerden ortadaki, ehal nişidir. İbadet mekanının üst örtüsü yıkılmıştır. Ancak kalan izlerden, düz ahşap bir tavanla örtülü olduğu anlaşılmaktadır. Su basman üzerinde yükselen yapı, taş ve tuğlanın birlikte kullanıldığı almaşık teknikte inşa edilmiştir.
Foresteros Sinagogu‘nun ibadet mekanının ortasındaki teva, eval nişi ile aynı aks üzerinde yer almaktadır. Günümüzde yapının zemini betonla kaplı olduğu için, tevayı dört yönden çevreleyen baldeken kuruluşun zemin üzerindeki izleri görülmektedir.Güney duvar üzerinde azara bölümüne ait izler ise zorlukla seçilebilmektedir. Aynı duvarın batı tarafında yer alan üç basamak muhtemelen azara katına çıkışı sağlayan merdivene ait olmalıdır.
Süsleme Özellikleri:
İzmir Kemeraltı Tarihi Çarşısı Foresteros Sinagogu‘nun dış cephelerinde herhangi bir süsleme unsuru görülmemektedir. Mekanın iç duvarlarında ise yer yer alçı ve sıva kalıntılarına rastlanmaktadır. Günümüze kadar gelen söz konusu sıvalar üzerinde herhangi bir süsleme unsuru seçilememektedir.
Tarihlendirme:
Foresteros Sinagogu‘nun inşa tarihi bilinmemektedir. J. Barnai “Yabancılar Cemaati (Kahal Orahim)” adının ilk kez 1670 tarihinde geçtiğini ifade etmektedir. bu dönemde cemaate ait herhangi bir sinagogun da varlığında söz edilmemektedir. A. Galanti ise Foresteros Sinagogu‘nu kuranlar için “…kendileri için taştan bir ev kuruncaya kadar sayıları oldukça artan yabancı uyruklu Yahudiler tarafından yapılmıştır” ifadesini kullanmıştır. Bu cümleden; 1670’li yıllardan itibaren İzmir‘de varlıklarını sürdüren yabancı uyruklu Yahudilerin belirli bir zamana kadar sinagog inşa etmedikleri ya da Osmanlı Hükümeti’nden gerekli izinleri alamadıkları veya yapım izni alınmasının uzun sürdüğü anlaşılmaktadır. Bu nedenle, Foresteros Evi olarak adlandırılan, cemaatten bir kişinin evinde ibadet gereksinimlerini karşıladıkları akla gelmektedir. Daha sonra muhtemelen, inşa ettirdikleri sinagoga da -taştan eve- Foresteros adını vermişlerdir.
Ancak kesin olarak bilinen; sinagogun 1841 yılındaki yangından sonra yeniden inşa edildiğidir. Yapı, 1884 yılına ait tutanak defterlerinde de yer almaktadır. 1920 yılında Yunanlılara ait “Salname” de adı geçen yapı, 1940’lı yıllarda çıkan bir yangında zarar görmüştür. Yahudi cemaati tarafından 1970 yılında Ahmet Aydın adlı bir kişiye kiralanmıştır.
Yukarıdaki bilgiler doğrultusunda, yapı 17. yüzyılın sonu ile 18. yüzyılın başlarına tarihlenebilir.
