DERVİŞOĞLU HANI

XIX. yüzyılda mevcut olan Fazlıoğlu Han’la sürekli karıstırılmaktadır. Oysaki Dervisoğlu Han ismine bu dönemden öncede rastlanılmaktaydı. Ancak XVII. yüzyıl ikinci yarısında hana Fazullah ismi verilmekte olup XVIII. yüzyıl ortalarına gelindiğindeyse artık hanın Dervisoğlu, Dervisağa veya Mehmet Pasa Han’ı olarak anıldığı da görülmekteydi. Bu üç isimden ilki, XIX. yüzyılda yaygın kullanılmıs ve bu sekilde XX. yüzyıla gelinmisti. Su halde Dervisoğlu Han’ın son dönemlerdeki Fazlıoğlu Han ile karıstırılmaması gerekmektedir.
Burada sözü edilen han tas bir yapı olup, tek girisi Kaymakpasa Caddesi (Büyük Tavernalar Sokağı) üzerindedir. Kuzeye bakan giris yönüyle, batıdan Dervisoğlu Sokağa olan cephesi dısındaki duvarları diğer binalara bitisik olup sonuçta iki cephesi açık bir yapıydı. Frank Sokak’a 120 metre mesafedeki yapı, XIX. yüzyıl baslarında kentin iç kısmında kalmıstı. Karsısında Çamur Han yer almakta ve hanın sadece bu yönde dısarıya cephe veren dükkânlara sahip olduğu da bilinmekteydi. Dervisoğlu Han’ın konumlandığı Kaymakpasa Caddesi’nin İzmir’in ana giris akslarından biri olduğu ve söz konusu hanın yapım yılı dikkate alındığında, yapının geleneksel konaklama ve depolama islerinde kullanıldığını söyleyebiliriz. Tabiatıyla han, aynı zamanda toptan ticaret aktivitesini de içerisinde barındırmakta olup dısa kapalı bir durumdaydı. Hanın Kasap Hızır Mahallesi’nde olduğu bilinmekteyse de Rum nüfusun yoğun olduğu kesimin içinde kaldığını buna eklemek yanıltıcı olmayacaktır.
Fazullahoğlu veya Fazlıoğlu adıyla da anılan Dervisoğlu Han, 15 Ocak 1771 tarihli bir vakfiyede isminin geçtiği bilinmektedir. Aynı vakfiyeye göre hanın içindeki mahzenlerden bir kısmının Fatma Hanımın isminde bir kadına ait olduğunun belirtilmesi, yapının kentin eski hanları arasında, geleneksel tarza uygun yapıldığını ve tek mülkiyete ait olmadığının bir diğer kanıtı olarak belirmektedir.
1 Temmuz 1796 tarihli bir diğer vakfiyedeyse hanın ismi aynen yazılmasına karsın, “Dervis Ağa zade elhak Mehmet Pasa Han’ı” adıyla belirtildiğini görmekteyiz. Bu kisinin 1754 senesindeki baska bir vakfiyede de belirtildiği üzere, vakfiyenin sahibi Ayse Hanımın babası olduğu ve kendisinin XVIII. yüzyılda yasamıs Osmanlı Vezirlerinden biri olduğunu görmekteyiz. Buradan anlasıldığı üzere han, XVIII. yüzyılın ikinci yarısından sonra zaman içinde yavas yavas Dervis Ağazade Hacı Mehmet Pasa’nın eline geçmisti. Sonuçta eski ismini korumakla beraber Mehmet Pasa veya Dervisoğlu Han adıyla da ün yapmıstı.
1671 yılında İzmir’e gelen Evliya Çelebi’nin bu hanın isminden bahis etmesi hanın XVII. yüzyılın ikinci yarısında mevcut olduğu kanaatini kuvvetlendirmektedir. Constantin Iconomos’un 1817 yılında yayınlanan, daha sonra F. Slaar tarafından Fransızcaya çevrilen ve “İzmir Hakkında Tetkikat” isimli eseri Türkçeye tercüme eden ve kitaba bazı ilaveler yapan Cevdet Bey, anılan hanın sadece ismini vermekte ve onun Vezir Han, Karaosmanoğlu Han gibi İzmir’in büyük hanlarından biri olduğunu belirtmektedir.
Dervisoğlu Hanı’nın 1836-1837 yıllarına ait Thomas Graves’in, 1850 yılına ait Stori’nin ve 1905 yılına ait sigorta planlarında yer alması bu yıllarda faal olduğunu bize göstermektedir. Dervisoğlu Han 1922 yangınıyla tahrip olmus ve yıkılmıstır.