DEMİR HANI (KÜÇÜK)

Kemeraltı’nın “hanlar bölgesi” olarak tanımlanan kesimi, Rum metropolitliğinin yer aldığı bugünkü Gazi Bulvarı’ndan Hisarönü, İpekpazarı ve bugün var olmayan ve aşağı yukarı Fevzi Paşa Bulvarı’na karşılık gelen Osmaniye Caddesi çevresindeydi. Fevzi Paşa Bulvarı’nın Hisarönü kesiminde bugün hala bu hanların bazılarının kalıntılarını görebilmek mümkündür. Selvili Han ve Çukur Han bunlardan bazılarıdır. 30’larda hazırlanan imar planları uyarınca bu hanların bir kısmından cadde ve sokaklar geçtiği için bugün yarısı yıkık halde varlıklarını sürdürürler. Çarşı içindeyse mimari bütünlüğünü kah koruyan kah yitiren çok sayıda han hala mevcut. Eklemeler ve çıkarmalarla ayakta kalabilmeyi başarmış bu hanlardan biri de Küçük Demir Han.
İzmir Şadırvanaltı Camisi’nin yakınında 913, 912 ve 970 numaralı sokaklar arasında bulunan bu hanın kitabesi bulunmadığından yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır. Yapı üslubundan XVIII. yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır.
Han kesme taş ve tuğladan, avlulu ve iki katlı olarak yapılmıştır. Kare planlı olup, doğu ve batı cephelerinde birer kapısı bulunmaktadır. Bunların çevresinde de tek katlı küçük dükkânlar sıralanmıştır. Değişik zamanlarda yapılan onarım ve eklerle özelliğini büyük ölçüde yitirmiştir. Günümüze yalnızca üst katın çok az bir bölümü gelebilmiştir. Bazı izlerden üst örtünün tuğla kubbeli olduğu sanılmaktadır.

Hanın iç plan düzeni hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır.
18. yüzyılın ilk yarısında yaşamış olan Osmanlı vezirlerinden Mehmed Ağa bin Musalli Ağa, Rum İli’de, Hezargrad kazasının Harkune köyünde, cami, mektep, köprü ve çeşme yaptırdıktan sonra bunların bakımı için birçok yerler vakfetmiş bu arada 3 Ağustos 1742 tarihli vakfiyesiyle Izmir’deki Demir Hanı’nın gelirini de bırakmıştır. Ancak Izmir’de Büyük Demir Han ve Küçük Demir Han olmak üzere iki han bulunduğundan bu vakfiyenin hangisine ait olduğu bilinmemektedir.