Bikur Holim Sinagogu

İzmir Tarihi Kemeraltı Çarşısı içindeki Bikur Holim Sinagogu‘nun girişi İkiçeşmelik Caddesi üzerinde no:40’da yer almaktadır. Sinagogun adı, Bikur Holim “Hasta Ziyareti” anlamına gelmektedir. Zira, yapının alt kısmı bir zamanlar hastane olarak kullanılmıştır. M. Tanaç, Osmanlı kentlerinde bulunan sinagogların bazılarının bodrum katında cemaate ait hapisaneler bulunduğunu, bu sinagogun da bodrum katının bu amaçla kullanıldığını ifade etmektedir.
Mimari Özellikleri:
İki katı olan yapının üst katı sinagog olarak planlanmıştır. Dikdörtgen planlı ibadet bölümünün batısında midraş bulunmaktadır. Midraş’ın doğusunda ise bir avlu mevcuttur. Kemeraltı Bikur Holim Sinagogu‘nun üzeri içte ahşap düz bir tavanla, dışta ise beşik çatı ile örtülüdür. Yapı, yığma tekniğinde, taş ve tuğla malzeme ile inşa edilmiştir.
Bikur Holim Sinagogu‘nun giriş cephesi, gelir getirmesi için önünde yapılan tek katlı dükkanlar nedeniyle dıştan pek fark edilmemektedir. Ayrıca söz konusu dükkanlar sinagogu İkiçeşmelik caddesinden ayırmaktadır. Bu durum, Foresteros Sinagogu‘nda ve Talmut Tora Sinagogu‘nda da söz konusudur. Yapının batı, güney ve doğu cepheleri dükkanlar ile çevrelendiğinden, kuzeydeki avlu küçülerek sirkülasyon sağlanabilen dar bir koridor haline gelmiştir. Doğu cephesinde, yuvarlak şekilli üç pencere göze çarpmaktadır. Batı duvarının üst kesiminde yuvarlak kemerli üç adet pencere ve dikdörtgen şekilli, kapatılmış iki pencere açıklığı mevcuttur. Alt sırada yedi adet yuvarlak kemerli pencere, aynı duvarın alt kesiminde ise dikdörtgen şekilli bir adet pencere açılmıştır. İbadet kısmının güney duvarı sağır tutulmuştur.
Avluya, kuzeydoğuda bulunan dikdörtgen şekilli bir açıklıkla girilmektedir. Yapının doğu cephesinde, merdivenlerle ulaşılan ikinci katta bir giriş mevcuttur. Giriş, Talmut Tora Sinagogu‘nda ve Ets Hayim Sinagogu‘nda olduğu gibi, bir ön sinagog mekanı olarak düzenlenmiştir. Bu giriş mekanının üzeri, kadınların ibadetine ayrılmıştır.
Doğu-Batı yönlü, uzunlamasına dikdörtgen planlı midraş mekanının ortasında yine dikdörtgen planlı, dört adet ahşap sütunla tavanı destekleyen teva kısmı yer almaktadır. Midraşın kuzey ve güney duvarlarının önünde oturma sıraları mevcuttur.
Kuzey duvarı üzerinde ise, dikdörtgen şekilli üç adet niş bulunmaktadır ve bunların ortasındaki ehal nişi olarak kullanılmaktadır. Azara katına çıkışı sağlayan kapı da aynı duvar üzerindedir. Midraş’ın güney duvarı, bir ahşap bölme duvar ile ibadet bölümünden ayrılmaktadır. Bu duvar üzerinde dikdörtgen şekilli pencereler ve ibadet mekanına geçişi sağlayan dikdörtgen şekilli bir giriş açıklığı bulunmaktadır.
Bir kadırgayı anımsatan Teva’ya, batıda bulunan dokuz adet basamakla çıkılmaktadır. Teva tavanı taşıyan dört adet sütunla baldaken şeklinde bir bölüm oluşturmaktadır. Ahşap bir platformun üzerinde yükselen sütunlar kemerlerle birbirlerine bağlanmıştır. Kemerler, doğu ve batı yönlü ahşap kirişleri taşımaktadır. Mekanın üst örtüsü ahşap kirişlerle dokuz bölüme ayrılmıştır. Teva’da yer alan sütunların arasına sekiz adet sütunçe yerleştirilerek, Teva’yı vurgulayan sekizgen bir tepelik elde edilmiştir. Teva’nın etrafına ve ibadet mekanını çevreleyen duvarlarla bitişik yerleştirilmiş oturma yerleri mevcuttur.
Yapı çeşitli dönemlerde onarım amacıyla elden geçirilmiştir. Gelir getirmesi için sinagoga bağlanan, yapıya bitişik dükkanlar 1772 yılındaki bir yangında zarar görmüş, daha sonra 1880 yılında Maniel de Ciaves tarafından yenilenmiştir.
Süsleme Özellikleri:
Yapıda yoğun süsleme özellikleri göze çarpmaktadır. Kompozisyonlarda genellikle bitkisel süslemeler kullanılmıştır. İbadet kısmında, üst örtü ile duvarların birleştiği yerde yapıyı üç yönden çevreleyen kalem işi süslemeler dikkati çekmektedir. Sarı bir fon üzerinde, madalyon içindeki bir tabağa yerleştirilen çeşitli meyveler mevcuttur. Madalyonu sınırlayan siyah şeritlerin iki yanından bir sonraki madalyona kadar devam eden, kıvrım dallı ve altlı-üstlü birbirini tekrar eden bitkisel motifler yer almaktadır. Özellikle teva, yoğun bir şekilde süslenmiştir. Süslemeler; kemer karınlarında, köşeliklerde ve üst örtüde bulunmaktadır. Kemer köşelerinde, bir vazonun içinden çıkan çiçekler betimlenmiştir. Kemer karınlarında da, kemer boyunca devam eden renkli bitkisel motifler görülmektedir. Bununla beraber, kemerler ile belirginleştirilmiş doğu ve batıdaki birimlerin tavanlarında süslemeler bulunmaktadır.
Tevayı kuşatan kemerlerin üst kesimindeki dikdörtgen alanın her bir yüzü, dikdörtgen çerçeveler içine alınmıştır ve ortada bir ibriğin kaidesinin iki yanından çıkan kıvrım dallı bitkisel motifler yer almaktadır. Köşelerde ise, kalp şeklindeki madalyonlar içine yerleştirilen kıvrım dallı motifler mevcuttur. Üst örtü ise, ahşap çıtaların yapıştırılması ile meydana getirilmiş geometrik motiflerden ibarettir. Ehal önündeki tevanın yan yüzleri siyah bir madalyon içerisindeki bitkisel motifler ve bu madalyonun iki yanından çıkan kıvrım dallar ve çiçek motifleriyle devam ederek, diğer yüzde madalyon içindeki vazoda yer alan meyve motiflerine kadar ulaşmaktadır. Batı tarafındaki tevanın yan yüzleri, dört yönden irili ufaklı dikdörtgen ve kare çerçeveler içine alınmış bitkisel motiflerin yanı sıra, çeşitli meyve tasvirlerini içermektedir. Doğu-batı yönlü ahşap kirişlerin yan yüzlerindeki süslemeler, yapıyı üç yönden kuşatan süslemelere benzemektedir. Midraş’taki tevanın tavanında, ahşap çıtaların yapıştırılması ile meydana getirilmiş geometrik süslemeler dikkati çekmektedir.
Tarihlendirme:
Bikur Holim Sinagogu, Hollanda asıllı, İzmirli bir Yahudi olan Salamon de Ciaves tarafından 1724 yılında inşa ettirilmiştir.